LEZING OVER KZ LAGER-DALUM EN HET NABIJGELEGEN RUSSENFRIEDHOF
DOOR C. A. ADMIRAAL.

“Blik op het KZ-Lager Dalum en het nabijgelegen Russenfriedhof”

ALGEMEEN:
Langzamerhand wordt er steeds meer bekend over de beruchte 15 Emslandkampen en de 9
begraafplaatsen in het Emsland en de Graafschap Bentheim. De eerste drie kampen ontstonden in 1933 en
waren bedoeld voor internering van strafgevangenen: Communisten, Socialisten, homosexuelen, politieke
tegenstanders en andere criminelen. Volgens de laatste gegevens hebben
er ca. 180.000 mensen gezeten, waarvan 80.000 politieke gevangenen en 100.000 krijgsgevangenen.
Volgens schatting hebben 30.000 in de periode 1933 - 1945 het leven gelaten,
het grootste deel daarvan waren Sowjetsoldaten, naar schatting 20 a 25.000 die min of meer
in naamloze massagraven gedumpt zijn. Andere bronnen spreken van 30 a 35.000.
De gevangenen moesten zware arbeid verrichten in het veen, tank wallen graven of aan de Westwall
werken. Ook werden groepen te werk gesteld in de landbouw of in de oorlogsindustrie.
Het grote aantal slachtoffers onder de Russische krijgsgevangenen roept vragen op over de
aantallen. Volgens een bron werden er grote aantallen aangevoerd en was er maar voedsel voor de helft.
Er schijnen 5,7 miljoen Sowjetkrijgsgevangenen geweest te zijn, waarvan de helft stierf.
 

WAAROM MIJN BLIK OP DALUM EN HET NABIJGELEGEN RUSSENFRIEDHOF?
Er zijn vandaag nog de meeste sporen van dit kamp aanwezig. De ingangszuilen, een trafo-huis, een
wachtlokaal, putten, stukken prikkeldraad, scharnieren, ijzeren deuren, etc. terwijl bij alle andere kampen
slechts moeizaam een muurtje of een ingang te vinden is. Met andere woorden hier is niet alles
afgebroken en zou conservering tot een waardige monument (“gedenkstaette”) een goede
mogelijkheid zijn.
Het nabijgelegen enorme Russenfriedhof – de grootste van de 9 begraafplaatsen – bezit nog veel
geheimen. Behalve het grote, onbekende aantal sowjetkrijgsgevangen, liggen hier ook Denen, Fransen,
Italianen, misschien zelfs een aantal Grieken, Nederlanders, Polen en Joego-Slaven.
Niet waarschijnlijk, maar ook niet uit te sluiten!

ENKELE GEGEVENS OVER HET KAMP DALUM:
Het kamp werd gebouwd voor ca. 1500 strafgevangenen, en geopend in de zomer van 1938.
In september 1939 nam OKW het kamp over van Justitie en voegde het toe aan Bathorn,
Stalag VI-C.
Door het uitbreken van de oorlog stroomden krijgsgevangenen toe, allereerst Fransen, later
grote aantallen Russen. Volgens sommige bronnen ruim 4000 gevangenen gingen naar Dalum
In '42 nam de Luftwaffe het kamp over en spreken we van Stalag Luft Dalum. Voor onderbrenging van
apparatuur en gereedschap
Volgens andere annalen komen er in 1944 1000 a 3000 Rotterdamse dwangarbeiders, opgepakt tijdens de
beruchte Arbeitseinsatz van 11 nov. 1944 in Rotterdam. Zij werden in het Veen en de landbouw te werk
gesteld. (Zie hiervoor ook de bekende studie van Ben Sijes)
Vanaf januari 1945 werd het kamp een buitenkamp van Neuengamma en regeerde de SS er. Gevangenen
uit Neuengamme moesten in de winter hier verdedigingswerken aanleggen.
In maart 1945 worden honderden dwangarbeiders (700?) gedwongen - lopend voor een groot deel
– weer naar Neuengamme te vertrekken. De meeste stierven tijdens deze barre tocht.

Op 24 maart 1945 werd dit kamp door Canadezen en Britten bevrijd. Geschat dodenaantal: ca.
12.000. Kampcommandant Griem ontsnapte en stierf in 1971, net toen men hem op het spoor was.
Tot 1948 functioneerde het nog als opvang voor DP (Displaced Persons) Dalum heette toen wel
Kamp Erica. Pas in 2017 worden er plannen ontwikkeld door Gemeente Geeste voor een
herinneringsoord.

ENKELE GEGEVENS OVER HET RUSSENFRIEDHOF
Zie de uitgereikte brochure een na laatste pagina.
Volgens een mededeling bij de ingang liggen hier naar schatting 8000 a 16.000 naamloze Sowjetsoldaten
in massagraven en 37 bekende Sowjetsoldaten en 1 Russin in afzonderlijke graven.
Deze vrouw heet MARIA LUKOWA, geb. 3 april 1923 en overleden 11 januari 1944, dus 20 jr oud,
waarschijnlijk een Russische dwangarbeidster.
De begraafplaats ging alszodanig functioneren na protesten van de plaatselijke bevolking die geen
Russisch orthodoxe doden op hun r.k-begraafplaats wilde.
Behalve Sowjetsoldaten zijn hier ook veel Denen begraven. Er is dan ook een Deens monument,
waar men jaarlijks een herdenking houdt.
Na de oorlog – in 1948 - kreeg Oswald Langerhans opdracht deze begraafplaatsen in te richten,
Na een periode van verval kwam er weer meer belangstelling na 1965 dankzij de inspanningen en
berichtgeving van de journalisten Gerhard Kromschroeder en Hermann Vinke.
De Osnabrueckse beeldhouwer en kunstenaar Hans Gerd Ruwe kwam met ovale sculpturen en de
grafsteles met het Russisch-orthodoxe kruis erop. In 1974 maakte hij ook de plastic van een
vrouwenfiguur (“Mantelmadonna”) en ontwierp het zware smeedijzeren toegangshek. Dat model werd
ook overgenomen voor de andere Kriegsgraeberstaette. (Model Ruwe)
Regelmatig bezoeken nakomelingen of familieleden van slachtoffers deze begraafplaats, laatst die van
soldaat Wassilius M. Soestov. (Ze plaatsten een foto en zijn gegevens op een baksteen)
 

RECENTE LITERATUUR:
Marc Buggein, “Meppen-Versen und Meppen-Dalum. Das system der KZ-Auszenlager”, in:
Bernd Faulenbach und Andrea Kaltofen (Hg), Hoelle im Moor, Zwickau 2019, 3.dr, s.217-226.
Martin Koers, Eine Dokumentation zu den historischen Spuren der Lager Grosz Hesepe und Dalum sowie
des Lagerfriedhofes (Kriegsgraeberstaette Dalum), Geeste 2019.
 

Schoonebeek, 19 oktober 2019 Drs. C. A. Admiraal